6 lĩnh vực cần được du lịch Việt Nam cải thiện để nâng cao năng lực cạnh tranh

Ông Cấn Văn Lực cho rằng ngành du lịch Việt Nam cần quan tâm cải thiện ít nhất là 6 lĩnh vực có điểm số thấp, các lĩnh vực còn dưới thứ hạng tổng thể và có nhiều chênh lệch với bình quân khu vực để nâng cao năng lực cạnh tranh trong thời gian tới.

Lời toà soạn: Là sự kiện lớn của ngành du lịch, Hội thảo Du lịch Việt Nam 2021 thành công với nhiều ý kiến trao đổi, đánh giá tác động của dịch bệnh Covid-19 đến ngành du lịch, cơ hội và thách thức đặt ra đối với du lịch Việt Nam giai đoạn “hậu Covid”.

Diễn ra trong 1 ngày, bên cạnh những ý kiến trao đổi, tham luận tại Hội thảo, còn có nhiều kiến giải, góc nhìn có giá trị được nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà quản lý, các hiệp hội, doanh nghiệp du lịch gửi tới.

Sau đây, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu tới độc giả chuyên đề "Du lịch Việt Nam phục hồi và phát triển" là tập hợp các phát biểu, tham luận, bài viết trong tài liệu hội thảo do ban biên tập nội dung của Uỷ ban Văn hoá - Giáo dục của Quốc hội phối hợp với Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch thực hiện.

Dưới đây là phần thứ 2 của bài "THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHỤC HỒI DU LỊCH VIỆT NAM 2022 - 2023" của TS. Cấn Văn Lực và Nhóm tác giả - Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV với nội dung liên quan đến "Thực trạng ngành du lịch Việt Nam":

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHỤC HỒI DU LỊCH VIỆT NAM 2022-2023

TS. Cấn Văn Lực và Nhóm tác giả - Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV

1. THỰC TRẠNG NGÀNH DU LỊCH VIỆT NAM

1.2. Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân

1.2.1. Tồn tại, hạn chế

Mặc dù ngành du lịch đạt được nhiều kết quả tích cực trong thời gian qua, nhưng vẫn chưa khai thác được nhiều tiềm năng và lợi thế, đặc biệt khi so sánh với khu vực như Malaysia, Thái Lan, Singapore. Chỉ số năng lực cạnh tranh ngành du lịch Việt Nam năm 2019 do Diễn đàn kinh tế thế giới - WEF tổ chức đánh giá định kỳ 2 năm 1 lần tiếp tục được thăng hạng so với năm 2017 với số điểm đạt 3,9/7 và xếp hạng 63/140 quốc gia, tăng 4 bậc so với hạng 67/140 năm 2017. Mặc dù chỉ số năng lực cạnh tranh được cải thiện, xếp hạng tăng nhưng về tổng thể, năng lực cạnh tranh du lịch Việt Nam vẫn còn cách khá xa so với mục tiêu nằm trong Top 30 quốc gia đứng đầu về năng lực cạnh tranh du lịch theo chiến lược phát triển ngành du lịch đến năm 2030 và cũng thấp hơn so với nhiều quốc gia trong khu vực như Singapore 4,8/7 điểm, xếp hạng 17, Malaysia 4,5/7 điểm, xếp hạng 29, Thái Lan 4,5 điểm xếp hạng 31, Indonesia 4,3/7 điểm xếp hạng 40. Điều này cũng phần nào phản ánh qua số lượng khách du lịch quốc tế vào Việt Nam năm 2020 ở mức 3,68 triệu lượt khách, thấp hơn Thái Lan (6,7 triệu lượt), Malaysia (4,33 triệu lượt), Indonesia (4,05 triệu lượt).

Hình 3: Số lượng khách quốc tế đến khu vực Đông Nam Á năm 2020

Nguồn: Hội đồng Du lịch & Lữ hành thế giới (WTTC), Statista.

Không chỉ thua kém về quy mô, cơ cấu khách quốc tế đến du lịch Việt Nam còn chưa đa dạng, chưa có được các nguồn khách chất lượng, chi tiêu nhiều như Châu Âu, Mỹ. Cụ thể khi so sánh với Thái Lan, tỷ trọng khách du lịch quốc tế Châu Á chỉ 61%, trong khi Việt Nam lên tới 72,6%; còn tỷ trọng khách du lịch từ Châu Âu với khả năng chi tiêu cao và lưu trú dài ngày vào Thái Lan lên tới 31,4% trong khi tỷ trọng này tại Việt Nam lại khá thấp chỉ đạt 18%.

Hình 4: Cơ cấu khách du lịch quốc tế đến Việt Nam và Thái Lan năm 2020

Nguồn: TCTK, Viện ĐT&NC BIDV tổng hợp.

Hệ số lan tỏa của du lịch đến nền kinh tế Việt nam cũng thấp hơn so với bình quân khu vực và thế giới. Theo tính toán của Hội đồng Du lịch Thế giới (WTTC) tính toán, năm 2017 mỗi 1 USD chi tiêu của khách du lịch tại Việt Nam sẽ tạo ra thêm 0,6 USD thu nhập cho phần còn lại của nền kinh tế thông qua (i) gia tăng nhu cầu gián tiếp của các ngành kinh tế liên kết với du lịch và (ii) chi tiêu từ thu nhập tăng thêm của những người lao động trong ngành du lịch.

Hình 5: Hệ số lan tỏa của ngành du lịch đối với nền kinh tế và việc làm (lần)

Nguồn: World Travel and Tourism Council. (WTTC).

Hệ số lan tỏa GDP du lịch Việt Nam đạt 1,6 lần, tuy nhiên con số này vẫn nhỏ hơn khi so sánh với các quốc gia đang phát triển tại Đông Nam Á với mức bình 34 quân là 2,4 lần và cũng thấp hơn mức bình quân toàn cầu là 3,3 lần. Tương tự hệ số lan tỏa chi tiêu du lịch đến việc làm của Việt Nam vào khoảng 1,7 lần, thấp hơn khu vực và thế giới lần lượt là 2,5 và 2,6 lần. Điều này hàm ý sự cần thiết phải nâng cao hiệu quả mối liên kết giữa ngành du lịch với các ngành kinh tế - xã hội khác, để mức độ lan tỏa, tác động gián tiếp của ngành du lịch được phát huy tốt hơn, bền vững hơn.

Như vậy, ngành du lịch Việt Nam cần quan tâm cải thiện ít nhất là 6 lĩnh vực có điểm số thấp, các lĩnh vực còn dưới thứ hạng tổng thể (63/140) và có nhiều chênh lệch với bình quân khu vực để nâng cao năng lực cạnh tranh trong thời gian tới. Sáu lĩnh vực đó là: (i) tính bền vững về môi trường du lịch (thứ 121/140), (ii) hạ tầng dịch vụ du lịch (106/140), (iii) mức độ ưu tiên dành cho ngành du lịch (100/140), (iv) vệ sinh và y tế (91/140), (v) hạ tầng đường bộ và cảng (84/140), (vi) mức độ sẵn sàng về CNTT-viễn thông (ICT) trong du lịch (83/140).

Cụ thể, về tính bền vững của môi trường du lịch, chỉ số thứ hạng kém nhất của Việt Nam trong số các tiêu chí, những yếu tố cần quan tâm cải thiện chủ yếu gồm: tính nghiêm minh và cưỡng chế các qui định về môi trường, tính bền vững của quá trình phát triển ngành du lịch, tham gia các cam kết quốc tế, nguồn nước, xử lý rác và nước thải, bảo tồn động vật quý hiếm... Hay về hạ tầng dịch vụ du lịch, những vấn đề cần cải thiện bao gồm: phòng khách sạn, chất lượng hạ tầng du lịch, số lượng và chất lượng các công ty cho thuê xe ô tô, số lượng máy rút tiền tự động (ATM).

Về mức độ ưu tiên dành cho ngành du lịch và đi lại gồm 6 tiêu chí cần cải thiện gồm: (i) Mức độ ưu tiên của Chính phủ đối với ngành du lịch, (ii) ngân sách Nhà nước cho ngành du lịch, (iii) Hiệu quả của các chương trình quảng bá du lịch, (iv) Dữ liệu thống kê hàng năm về du lịch, (v) Tính kịp thời của dữ liệu du lịch cần cung cấp định kỳ tháng/quý, (vi) Xếp hạng chiến lược thương hiệu du lịch.

Mặc dù thời gian qua, Chính phủ đã tăng cường quan tâm đối với ngành du lịch và muốn phát triển ngành du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, tuy nhiên khi lượng hóa mức độ ưu tiên chưa cho thấy tính tích cực và hiệu quả. Cụ thể, mức độ chi ngân sách dành cho ngành du lịch chỉ đạt mức 1,4% tổng chi ngân sách, so với mức của Malaysia là 1,77%, Thái Lan là 2,77%, Philippines là 6,08% và Singapore là 10,25%. Đầu tư cho quảng bá du lịch của Việt Nam còn ở mức rất khiêm tốn, khoảng 2 triệu USD/năm. Con số này chỉ bằng 2,9% sự đầu tư của Thái Lan, 2,5% của Singapore, 1,9% của Malaysia. Các chương trình quảng bá du lịch Việt Nam thời gian qua cũng chưa thật hiệu quả. Hình ảnh thương hiệu du lịch Việt Nam như “Việt Nam - Vẻ đẹp bất tận” hay “Vẻ đẹp tiềm ẩn” đều không đem lại cảm nhận rõ ràng về đất nước, con người Việt Nam cũng như chưa làm nổi bật tính đặc sắc riêng biệt của du lịch Việt Nam. Vì vậy, du lịch Việt Nam vẫn chưa thể định vị rõ nét trong con mắt du khách quốc tế. Bên cạnh đó, dữ liệu thống kê ngành 35 du lịch mặc dù được cải thiện nhưng vẫn chưa thực sự đầy đủ, chưa được cập nhật và công bố thường xuyên.

Về hạ tầng đường bộ và cảng, các yếu tố cần cải thiện gồm: (i) Chất lượng đường bộ, (ii) Mật độ đường bộ, (iii) Mật độ đường trải nhựa, (iv) Chất lượng hạ tầng đường sắt, (v) Mật độ đường sắt, (vi) Chất lượng hạ tầng cảng, và (vii) Hiệu quả vận tải mặt đất.

Trong 3 loại hạ tầng giao thông chính là đường bộ, đường thủy và đường hàng không thì hạ tầng đường bộ và đường thủy của Việt Nam được đánh giá với mức điểm thấp hơn và có khoảng cách điểm cũng thấp hơn mức bình quân khu vực, chủ yếu là chất lượng và hiệu quả giao thông vận tải khi so sánh với tiêu chuẩn, chất lượng quốc tế. Bên cạnh đó, hệ thống giao thông còn được đánh giá thông qua tính dễ tiếp cận phương tiện di chuyển để đến các trung tâm và khu du lịch và tính tiện nghi, an toàn giao thông.

Hạ tầng giao thông chưa phát triển đang là một trong những điểm nghẽn lớn cản trở sự phát triển du lịch Việt Nam. Hạ tầng giao thông kém, hạn chế khả năng tiếp cận điểm du lịch, mất liên kết vùng; lãng phí thời gian vận chuyển; giảm trải nghiệm sản phẩm du lịch và cuối cùng là giảm tần suất quay lại của du khách quốc tế. Theo các kết quả khảo sát từ năm 2017, chỉ có khoảng 10-20% khách du lịch quay trở lại Việt Nam, tuy nhiên thực tế có thể còn thấp hơn (khoảng 5-6%).

Hình 6: Chỉ số năng lực cạnh tranh ngành du lịch Việt Nam so với Châu Á-TBD 2019

Nguồn: WEF 2020 (Càng cao tức càng gần đường biên ngoài cùng càng tốt).

Mặc dù tiêu chí nguồn nhân lực và thị trường lao động có thứ hạng trung bình khá (thứ 47/140), nhưng chất lượng nhân sự du lịch còn khá thấp. Trình độ nhân sự du lịch của Việt Nam còn nhiều hạn chế; còn thiếu nhiều nhân sự quản lý có trình độ cao, am hiểu về phát triển du lịch hiện đại, có khả năng xây dựng và phát triển chính sách đồng bộ, cập nhật và có tính bền vững. Chính vì vậy, chính sách quản lý, phát triển du lịch chậm được đổi mới và còn chưa đồng bộ, nhất là gắn kết với các ngành, lĩnh vực khác để tạo lan tỏa. Tỷ lệ lao động được đào tạo đúng chuyên môn du lịch còn thấp, số lao động sử dụng thành thạo từ hai ngoại ngữ trở lên còn thấp (chỉ khoảng 30%), số nhân viên sử dụng được các ngoại ngữ hiếm còn quá ít. Đội ngũ nhân lực làm việc trong lĩnh vực quản lý nhà nước còn mỏng (chỉ chiếm khoảng 1,9% so sánh với nhân lực kinh doanh du lịch là 98,1%) và còn thiếu kiến thức, kỹ năng quản lý bài bản.

Những bất cập trên đã có những ảnh hưởng, là một trong những nguyên nhân dẫn đến chi tiêu của khách du lịch quốc tế tại Việt Nam còn thấp. Theo UNWTO, chi tiêu bình quân của 1 khách du lịch nước ngoài tại Việt Nam chỉ là 930 USD năm 2018, trong khi con số này của các nước trong khu vực cao hơn khá nhiều như tại Trung Quốc là 1.023 USD, Indonesia là 1.225 USD, Philippines là 1.252 USD, Singapore là 1.618 USD và Thái Lan là 1.695 USD.

1.2.2. Nguyên nhân

(i) Nguyên nhân khách quan

Thứ nhất, ngành du lịch sử dụng hạ tầng chung với các ngành kinh tế khác, trong khi những tồn tại, hạn chế về cơ sở hạ tầng là những vấn đề lớn, phức tạp đòi hỏi nhiều ngành lĩnh vực tham gia, đặc biệt là sự quan tâm của Đảng và Nhà nước để có thể ưu tiên huy động nguồn lực xây dựng và hoàn thiện hạ tầng cơ sở. Quá trình đầu tư cơ sở hạ tầng cũng cần nhiều thời gian do quá trình xây dựng phải trải qua nhiều giai đoạn khó khăn, nhiều bên, thành phần liên quan khác nhau, phức tạp.

Thứ hai, ngành du lịch có mối liên kết qua lại đến nhiều ngành kinh tế, địa phương và cơ quan quản lý khác nhau từ khâu hải quan, xuất nhập cảnh, giao thông, y tế, giáo dục, lưu trú, ăn uống, bất động sản du lịch và nhiều ngành, lĩnh vực sản xuất, thương mại, dịch vụ đan xen, trong khi lực lượng quản lý du lịch còn mỏng, trình độ năng lực còn nhiều hạn chế, chưa có tổ chức quản lý phát triển liên ngành để gia tăng phối hợp triển khai hiệu quả.

Thứ ba, nguồn vốn đầu tư cho phát triển du lịch, đặc biệt là nguồn vốn phát triển hạ tầng du lịch vẫn chưa được quan tâm tương xứng với nhu cầu phát triển của ngành kinh tế mũi nhọn, trong khi việc huy động và quản lý nguồn vốn, dự án lại thuộc trách nhiệm của các cấp, địa phương khác nhau.

Thứ tư, đại dịch COVID-19 gây ra khủng hoảng y tế, dẫn đến suy thoái kinh tế toàn cầu và rất nhiều khó khăn cho kinh tế - xã hội Việt Nam, trong đó ngành du lịch là lĩnh vực chịu tác động nặng nề nhất (như chi tiết dưới đây). 37 (ii) Nguyên nhân chủ quan

Thứ nhất, công tác quản lý, phát triển ngành du lịch vẫn còn mang nặng bệnh thành tích, chưa nhiều các báo cáo phân tích, đánh giá thực chất những tồn tại, hạn chế ngành. Ngành du lịch chỉ tập trung nguồn lực để phát triển về quy mô như lượt khách du lịch chứ chưa quan tâm đến vấn đề về cơ cấu và chất lượng khách, từ đó thiếu giải pháp khắc phục để hoàn thiện và phát triển bền vững.

Thứ hai, chưa thực sự chú trọng công tác quy hoạch, quản trị chiến lược phát triển du lịch một cách bài bản, khoa học và hệ thống, chưa xây dựng nhiều chỉ tiêu lượng hóa về cơ cấu, chất lượng ngành, chưa áp dụng mô hình quản trị chiến lược tiên tiến; thiếu đánh giá thường xuyên, khách quan về kết quả triển khai trong từng giai đoạn để kịp thời điều chỉnh giải pháp chiến lược phù hợp.

Thứ ba, công tác quy hoạch, đào tạo phát triển nguồn nhân lực chưa được quan tâm thực hiện bài bản, đội ngũ nhân lực du lịch, kể cả nhân sự quản lý phát triển ngành du lịch chưa đáp ứng nhu cầu và khả năng thích ứng trong tình hình mới.

Thứ tư, chưa chú trọng công tác nghiên cứu, phân tích, dự báo xu hướng thị trường, thị hiếu khách hàng; cũng như ứng dụng CNTT, quản lý, khai thác dữ liệu, nên việc kinh doanh, quản lý và phát triển du lịch còn cảm tính, mang tính ngắn hạn, chưa có tính chiến lược và bền vững.

(còn nữa)

* Tiêu đề bài viết do Travelmag đặt.

Bài liên quan