Tác động của Covid-19 tới du lịch Việt Nam và những xu hướng mới

Theo vị chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, Covid-19 không chỉ tác động trực tiếp đến ngành du lịch mà còn gián tiếp tạo nên các xu hướng du lịch mới cả trong ngắn và dài hạn.

Lời toà soạn: Là sự kiện lớn của ngành du lịch, Hội thảo Du lịch Việt Nam 2021 thành công với nhiều ý kiến trao đổi, đánh giá tác động của dịch bệnh Covid-19 đến ngành du lịch, cơ hội và thách thức đặt ra đối với du lịch Việt Nam giai đoạn “hậu Covid”.

Diễn ra trong 1 ngày, bên cạnh những ý kiến trao đổi, tham luận tại Hội thảo, còn có nhiều kiến giải, góc nhìn có giá trị được nhiều chuyên gia, nhà khoa học, nhà nghiên cứu, nhà quản lý, các hiệp hội, doanh nghiệp du lịch gửi tới.

Sau đây, chúng tôi xin trân trọng giới thiệu tới độc giả chuyên đề "Du lịch Việt Nam phục hồi và phát triển" là tập hợp các phát biểu, tham luận, bài viết trong tài liệu hội thảo do ban biên tập nội dung của Uỷ ban Văn hoá - Giáo dục của Quốc hội phối hợp với Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch thực hiện.

Dưới đây là phần thứ 3 của bài "THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHỤC HỒI DU LỊCH VIỆT NAM 2022 - 2023" của TS. Cấn Văn Lực và Nhóm tác giả - Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV với nội dung liên quan đến "TÁC ĐỘNG CỦA ĐẠI DỊCH COVID-19 ĐỐI VỚI DU LỊCH TOÀN CẦU VÀ VIỆT NAM":

THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP PHỤC HỒI DU LỊCH VIỆT NAM 2022 - 2023

TS. Cấn Văn Lực và Nhóm tác giả - Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV

1. THỰC TRẠNG NGÀNH DU LỊCH VIỆT NAM

1.1. Tổng quan ngành du lịch

1.2. Tồn tại, hạn chế và nguyên nhân

2. TÁC ĐỘNG CỦA ĐẠI DỊCH COVID-19 ĐỐI VỚI DU LỊCH TOÀN CẦU VÀ VIỆT NAM

2.1. Tác động đến du lịch toàn cầu

Trước năm 2019, du lịch thế giới được mở rộng mãnh mẽ và trở thành một trong ngành kinh tế lớn và phát triển nhanh nhất trên thế giới. Theo UNWTO, năm 2019, lượng khách du lịch quốc tế đạt 1,5 tỷ lượt, sau một thập kỷ tăng trưởng không ngừng (lượng khách đến tăng bình quân 5%/năm giai đoạn 2009-2019). Đối với nhiều nước đang phát triển, du lịch là nguồn thu dịch vụ quan trọng, tạo ra nhiều việc làm và cơ hội phát triển. Tuy nhiên, du lịch đã phải hứng chịu cuộc khủng hoảng lớn nhất được ghi nhận vào năm 2020-2021 với sự bùng phát của đại dịch COVID-19.

Theo UNWTO (2021), lượng khách du lịch quốc tế giảm 73% năm 2020 (giảm khoảng 1 tỷ lượt khách quốc tế so với năm 2019) do tình trạng phong tỏa, đóng cửa toàn cầu, hạn chế đi lại và nhu cầu giảm mạnh; trong đó, khu vực Châu Á – Thái Bình Dương chịu sự sụt giảm mạnh nhất với lượng khách giảm 84%, giảm khoảng 300 triệu lượt so với năm 2019. Khách đến châu Âu và châu Mỹ đều giảm 68%, tương ứng giảm khoảng 510 và 150 triệu khách du lịch quốc tế; đến Trung Đông và châu Phi giảm lần lượt là 73% và 74%. UNWTO ước tính đại dịch COVID-19 đã gây ra thiệt hại kinh tế toàn cầu khoảng 2 nghìn tỷ USD mỗi năm trong 2 năm qua, khiến tổng giá trị ngành du lịch giảm hơn 50% so với năm 2019 (Hình 2).

Trong năm 2021, ngành du lịch tiếp tục là một trong những ngành chịu ảnh hưởng nặng nhất bởi đại dịch COVID-19 kéo dài. Nhiều quốc gia vẫn trong tình trạng kiểm soát, hạn chế du lịch quốc tế, đóng cửa khách sạn và kiểm soát đi lại ngành hàng không. Theo UNWTO, trong năm 2021, dịch COVID-19 làm giảm 76% khách du lịch quốc tế, gây thiệt hại 1,3 ngàn tỷ USD và khoảng 100-120 triệu lao động du lịch trực tiếp mất việc làm. Trong 9 tháng đầu năm 2021, du khách quốc tế giảm 76%, trong đó khu vực Châu Á – Thái Bình Dương giảm 95% và Trung Đông giảm 82% là hai khu vực có khách quốc tế giảm mạnh nhất.

Tuy nhiên, du lịch thế giới đang phục hồi, chủ yếu là do du lịch nội địa tăng trưởng do nhu cầu bị dồn nén lớn và sở thích đi các chuyến đi ngắn hơn và các điểm đến gần nhà hơn, thường là ở các vùng nông thôn và ven biển trong khi các hạn chế vẫn còn áp dụng đối với du lịch quốc tế. Du lịch quốc tế kỳ vọng phần nào hồi phục nhờ các nước đẩy mạnh tiêm vaccine và việc dỡ bỏ các hạn chế ở nhiều điểm đến, chủ yếu ở châu Âu và châu Mỹ. Tổng giá trị ngành du lịch ước đạt mức 1,9 nghìn tỷ USD, tăng 18,7% so với năm 2020 và sẽ đóng góp khoảng 2% GDP toàn cầu.

Hình 7: Đóng góp của du lịch vào GDP theo khu vực năm 2020-2021

Theo UNWTO, con đường phục hồi của du lịch thế giới vẫn chậm và chưa chắc chắn. Nhiều thách thức vẫn còn tồn tại như tỷ lệ nhiễm tương đối cao ở một số quốc gia, sự xuất hiện của các biến thể virus khác (như Omicron), tỷ lệ tiêm chủng không đồng đều giữa các quốc gia và căng thẳng kinh tế do đại dịch gây ra và giá dầu, giá hàng hóa có xu hướng tăng cao khiến chi phí đi lại, du lịch gia tăng. Theo khảo sát của UNWTO (tháng 7/2021), 60% chuyên gia cho rằng du lịch thế giới sẽ phục hồi trong năm 2022 và khoảng 50% cho rằng du lịch thế giới sẽ hồi phục về mức trước đại dịch (năm 2019) vào năm 2024.

2.2. Tác động đến ngành du lịch Việt Nam

2.2.1. Đóng cửa các điểm thăm quan, hạn chế tập trung đông người

Trong các đợt dịch COVID-19 năm 2021, ngành du lịch chịu tác động mạnh nhất do hầu hết các điểm tham quan, du lịch đóng cửa, các hoạt động thể thao, văn Nguồn: UNWTO (2021) 39 hóa đều tạm dừng, hủy; hạn chế giao thông và dừng, hủy các chuyến bay nội địa, quốc tế.

Bảng 1: Tác động của dịch Covid-19 đối với các ngành kinh tế đến hết T11/2021

Nguồn: TCTK, đánh giá và tính toán của Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV.

Theo kết quả nghiên cứu của Viện Đào tạo và Nghiên cứu BIDV đến hết tháng 11/2021, ngành Du lịch, Dệt may, Da giày, Xây dựng, Vận tải kho bãi, Lưu trú ăn uống, Y tế và Giáo dục là những ngành chịu tác động mạnh nhất bởi dịch COVID-19. Khách quốc tế hết tháng 11/2021 chỉ đạt khoảng 3,8 triệu lượt giảm 96,3%, khách du lịch nội địa giảm 30,1% so với cùng kỳ. Số lượng doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động kinh doanh 11 tháng trong lĩnh vực vui chơi, giải trí tăng 2,4%; lĩnh vực du lịch, dịch vụ, việc làm tăng 19% so với cùng kỳ năm 2020.

2.2.2. Lao động, việc làm và thu nhập

Theo nghiên cứu năm 2020 của Tổ chức Lao động thế giới (ILO), tác động dịch bệnh khá nghiêm trọng đến lao động và việc làm của ngành Du lịch Việt Nam so với các quốc gia khác trong khu vực, mức độ tác động cao hơn 4 lần so với các ngành kinh tế khác. Nghiên cứu cho thấy tiền lương trung bình ngành du lịch Việt Nam giảm gần 18% (cao hơn mức giảm trung bình của Thái Lan và Philipines), trong đó tiền lương của lao động nữ còn giảm nhiều hơn, ở mức gần 23%. Số lượng lao động chính thức ngành du lịch năm 2020 cũng giảm khoảng 11% so với năm 2019.

Hình 8: Mức giảm tiền lương danh nghĩa trung bình trong các ngành liên quan đến du lịch năm 2020 (% thay đổi)

Nguồn: ước tính của ILO dựa trên dữ liệu điều tra việc làm.

Theo khảo sát một số trường hợp thực tế ngành du lịch Việt Nam cho thấy nhiều công ty đã cắt giảm 50% nhân sự, 90% hướng dẫn viên du lịch quốc tế không có việc làm và thu nhập. Nhiều hướng dẫn viên du lịch đã phải chuyển nghề sang các dịch vụ liên quan như nấu ăn, bán hàng trực tuyến, shippers....v.v. Còn theo Hiệp hội Du lịch Việt Nam, hiện nay Việt Nam có khoảng 28.000 hướng dẫn viên được cấp thẻ hành nghề, nhưng có đến 90% trong số đó là lao động tự do, vì vậy không có thu nhập ổn định và không có cơ sở để nhận các gói hỗ trợ hay an sinh xã hội trong giai đoạn dịch bệnh. 41 2.2.3. Doanh thu, đóng góp của du lịch thấp

Năm 2020, doanh thu du lịch lữ hành đạt 17,9 ngàn tỷ đồng, giảm 59,5%; doanh thu dịch vụ lưu trú, ăn uống đạt 510,4 ngàn tỷ, giảm 13% so với năm trước. Năm 2021, doanh thu dịch vụ lưu trú, ăn uống tiếp tục giảm mạnh, hết tháng 11 đạt 331,5 ngàn tỷ đồng, giảm 26%, doanh thu du lịch lữ hành chỉ đạt 5,6 ngàn tỷ đồng, giảm 63% so với cùng kỳ.

Bảng 2: Doanh thu lưu trú, ăn uống và DL lữ hành tháng 11 năm 2021 (ngàn tỷ đ, %)

2.2.4. Các tác động khác

Sự suy giảm của ngành du lịch đã tác động đến nhiều ngành nghề, lĩnh vực liên quan trong chuỗi giá trị ngành như ăn uống, khách sạn, các sản phẩm hàng hóa du lịch, hoạt động thương mại, mua sắm tại các điểm du lịch, các thành phố lớn. Công suất khách sạn 3-5 sao tại các điểm du lịch và thành phố lớn như Hà Nội, TP.HCM đều giảm mạnh chỉ còn dưới 30%, tổng mức bán lẻ hàng hóa và dịch vụ năm 2020 chỉ tăng 2%, còn 11 tháng đầu năm giảm 8,7%, trong khi chỉ tiêu này năm 2019 tăng trưởng 12%.

2.3. Xu hướng du lịch mới

COVID-19 không chỉ tác động trực tiếp đến ngành du lịch mà còn gián tiếp tạo nên các xu hướng du lịch mới cả trong ngắn và dài hạn. Cụ thể:

2.3.1. Chứng nhận, hộ chiếu Vaccine

Để hỗ trợ phát triển và khai thông luồng khách du lịch quốc tế trước tác động dịch COVID-19, nhiều quốc gia đã triển khai giấy phép, chứng nhận tiêm Vaccine, hộ chiếu Vaccine. Đây là chìa khóa để mở cửa ngành du lịch trong nước, đồng thời tạo điều kiện cho khách du lịch quốc tế được đi lại thuận tiện hơn trong đại dịch. Thực chất giấy chứng nhận, hộ chiếu Vaccine sẽ cung cấp thông tin xác thực về tình trạng tiêm phòng đủ liều 2 mũi Vaccine theo quy định và có thể cả chứng nhận kết quả xét nghiệm âm tính đối với virus SARS-CoV-2. Nhiều quốc gia đã sử dụng hình thức chứng nhận này dưới các hình thức chứng chỉ số, người dân và du khách đủ điều kiện sẽ được tiếp cận các hoạt động dịch vụ như bảo tàng, rạp chiếu phim, sân vận động và các hoạt động đông người phù hợp quy định.

2.3.2. Du lịch không chạm

Dịch COVID-19 với nhiều hạn chế tiếp xúc nhằm ngăn ngừa dịch bệnh đã hình thành nên xu hướng du lịch không chạm phát triển mạnh. Du lịch không chạm không chỉ giúp hạn chế tiếp xúc giữa con người với con người mà còn giữa con người với vật dụng, bề mặt nhưng lại tăng khả năng trải nghiệm của khách du lịch với các thiết bị và công nghệ tự động hóa và gia tăng trải nghiệm thông qua các giác quan khác của con người. Hành trình du lịch không chạm được thực hiện từ khâu đăng ký qua các phần mềm, hạn chế tiếp xúc các khâu như di chuyển, xếp hàng chờ đợi, các thủ tục khai báo hải quan, thanh toán điện tử, sử dụng nhận diện khuôn mặt tại checkin, checkout khách sạn, du lịch qua các tuyến luồng xanh.

2.3.3. Du lịch chăm sóc sức khỏe kết hợp nghỉ dưỡng

Dịch COVID-19 làm gia tăng nhu cầu kiểm tra, giữ gìn, bảo vệ sức khỏe và chữa bệnh. Nhu cầu khám chữa bệnh tại các quốc gia đang phát triển sẽ gia tăng, tạo dòng chảy du lịch quốc tế từ các vùng có điều kiện y tế đang phát triển sang các vùng có điều kiện, trình độ y tế phát triển hoặc thúc đẩy nâng cấp, phát triển dịch vụ y tế trong nước. Hoạt động du lịch kết hợp với khám chữa bệnh, các dịch vụ chăm sóc sức khỏe như nghỉ dưỡng, thư giãn, làm đẹp, tập yoga, dưỡng sinh, tắm khoáng nóng để phục hồi và tái tạo tinh thần sẽ có nhu cầu ngày càng tăng và phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai.

2.3.4. Du lịch nội địa, du lịch gần nhà và ngắn ngày

Dịch COVID-19 với hạn chế đi lại, những lo ngại lây nhiễm và không bảo đảm về điều kiện chăm sóc sức khỏe sẽ kéo du khách trở lại với du lịch nội địa, du lịch gần nhà, gần nơi cư trú và làm việc. Sự lên ngôi của du lịch nội địa cũng sẽ thúc đẩy nhu cầu về hoạt động ngoài trời, gần gũi thiên nhiên và du lịch nông thôn. Xu hướng du lịch gần nhà cũng đa dạng với nhiều hình thức khác nhau như du lịch thăm hỏi người thân, bạn bè, về quê; các hoạt động dã ngoại, sinh hoạt cắm trại được tổ chức gói gọn trong phạm vi gia đình, bạn bè người thân do hạn chế tiếp xúc với xã hội bên ngoài. Du lịch gần nhà đem lại một số lợi ích như có thể chủ động lên kế hoạch và thời gian du lịch, tiết kiệm chi phí và an toàn sức khỏe.

2.3.5. Du lịch MICE

Du lịch MICE là du lịch gắn với các sự kiện tổ chức hội thảo, hội nghị, khen thưởng, tổng kết, triển lãm, sự kiện kinh doanh của các tổ chức và doanh nghiệp. Du lịch MICE có lợi thế hơn các loại hình du lịch khác là nó kết hợp được du lịch, nghỉ ngơi thư giãn và làm việc. Các doanh nghiệp, người lao động sẽ tiết kiệm được ngân quỹ thời gian cá nhân trong năm thông qua kết hợp du lịch với các chương trình, kế hoạch công tác định kỳ. Du lịch MICE cũng có lợi thế tạo được những tour du lịch lớn cho toàn bộ tổ chức, doanh nghiệp vì vậy cũng tạo nguồn thu lớn hơn các loại hình du lịch đơn lẻ, truyền thống. Hiện nay du lịch MICE là loại hình tạo nguồn thu du lịch rất lớn tại các quốc gia phát triển vì vậy nó sẽ ngày càng phát triển trong giai đoạn phục hồi và tăng trưởng kinh tế tại nhiều quốc gia trong đó có Việt Nam.

2.3.6. Du lịch thể thao

Cùng với nhu cầu chăm sóc và bảo vệ sức khỏe thì du lịch thể thao cũng là xu hướng phát triển mạnh trong thời gian qua. Đây là loại hình kết hợp giữa các hoạt động, sự kiện thể thao, giải trí với du lịch. Sự hấp dẫn của du lịch thể thao là không bị hạn chế bởi nhiều yếu tố như văn hóa, giới tính, trình độ và có thể hướng đến mọi đối tượng có nhu cầu giải trí. Du lịch thể thao cũng tạo sự khác biệt với 43 hoạt động du lịch thông thường khác do tạo được trải nghiệm chủ động, trực tiếp cho khách du lịch thay vì các hoạt động nghỉ dưỡng tĩnh lặng và hạn chế hoạt động ngoài trời. Trên thế giới, các quốc gia có hoạt động thể thao chuyên nghiệp đều thu hút được lượng khách du lịch hàng năm thăm quan, mua sắm kết hợp xem các giải đấu thường niên như các giải đua xe công thức F1, giải tennis, golf...v.v. Khi tham gia trực tiếp vào hoạt động thể thao, cũng tạo ra trải nghiệm mới mẻ, thử thách cho khách du lịch, vận động viên tham gia. Điển hình như các quốc gia Ảrập, nhất là Dubai, đã thay đổi từ nền kinh tế chủ yếu dựa vào dầu mỏ, sang dựa nhiều hơn vào thương mại, dịch vụ và du lịch, nhất là du lịch thể thao và MICE trong những năm gần đây.

(còn nữa)

* Tiêu đề bài viết do Travelmag đặt

Bài liên quan